داوری مانند رسیدگی در دادگاه یک فرآیندی دارد منتهی خیلی سریع‌تر و کاراتر، در این درس به طور کامل فرآیند انتخاب داور، برگزاری جلسات، صدور و اجرای رای، پرداخت هزینه و ... را آموزش می‌دهیم.
برای حل اختلافات‌تان با سایر افراد دو راه دارید، یا بروید در دادگاه شکایت کنید تا ماه‌ها بلکه سال‌ها در راهروهای دادگاه‌ها بدوید تا در نهایت پس از هزینه‌ی زیاد رایی صادر شود، یا اینکه اختلاف‌تان را به داوری ارجاع دهید، رأی داور مانند رأی قاضی لازم‌الاجرا است و داوری به معنای ریش‌سفیدی به معنای قدیمی‌اش نیست، بلکه یک مفهوم بسیار جدید در حقوق ایران است.
داور مانند قاضی حکم صادر می‌کند، حکمش توسط اجرای احکام اجرا می‌شود و حکومت از این حکم دفاع می‌کند پس خیالتان بابت اعتبار حکم داور راحت باشد، علاوه بر این هزینه‌ی داوری کمتر از شکایت در دادگاه است.
در این درس می‌خواهیم صفر تا صد فرآیند داوری را بررسی کنیم.
موضوعات قابل ارجاع به داوری
اصل بر این است که همه‌ی موضوعات و اختلافات قابل ارجاع به داوری است، مگر برخی موضوعات که فقط در دادگاه قابل رسیدگی است، مثلاً رسیدگی به دعاوی کیفری یعنی جرم و مجازات باید حتماً در دادگاه رسیدگی شود تا قاضی حکم محکومیت به زندان یا … صادر کند و داور چنین اختیاری ندارد و یا موضوعات امور حسبی مانند صدور حکم اثبات نسب، موت فرضی و … .
شما اصل را بر این بگذارید که دعوایتان قابل ارجاع به داوری است مگر اینکه آن داور به شما بگوید این موضوع قابل ارجاع به داوری نیست، چون اگر خودتان را درگیر جزییات حقوقی پیچیده کنید گیج می‌شوید و در پایان هم بعید است به درستی تشخیص دهید که آیا موضوع قابل ارجاع به داوری است یا خیر؟
انتخاب داور
ارجاع به داوری یک موضوع کاملاً توافقی است یعنی طرفین دعوا باید با هم توافق کنند که موضوع به داوری ارجاع شود و الا اگر یک طرف راضی نباشد باید دعوا در دادگاه مطرح شود، این توافق معمولاً در قراردادی نوشته می‌شود، دو حالت دارد یا شما از قبل یک قرارداد در یک موضوعی مانند خرید و فروش دارید و در آن قرارداد در یک ماده تمام اختلافات را به داوری ارجاع داده‌اید یا اینکه در قرارداد چنین چیزی وجود ندارد و پس از بروز اختلاف توافق می‌کنید که اختلاف را به داوری ارجاع دهید، در هر حال شما باید یک توافق کتبی داشته باشید که هر دو طرف بر اینکه اختلاف به داوری ارجاع شود توافق کرده‌باشید.
انتخاب داور به دو صورت انجام می‌شود، یا خودتان به صورت توافقی داور را انتخاب می‌کنید یا اینکه یک سازمان یا نهاد داوری را برای انتخاب داور مشخص می‌کنید، در حالت اول یا هر دو طرف دعوا بر سر یک نفر توافق می‌کنید یا اینکه هر کدام یک نفر داور اختصاصی انتخاب می‌کنید و یک نفر هم داور مشترک انتخاب می‌کنید که در مجموع سه نفر داور انتخاب می‌شوند و به اختلاف شما رسیدگی می‌کنند. در حالت دوم شما انتخاب داور را برعهده‌ی یک سازمان داوری مثل دادتیم قرار می‌دهید تا این سازمان بر اساس تخصص‌های موردنیاز یک نفر را برای داوری انتخاب کند.
بهترین راه همین روش دوم یعنی انتخاب داور از طریق سازمان‌های داوری مانند دادتیم است چراکه داوری یک فرآیند چندمرحله‌ای است و بعد از انتخاب داور باید جلسات داوری برگزار شود بعد از آن باید رأی به طرفین ابلاغ شود بعد از آن رأی باید از طریق مراجع مربوطه اجرا شود و اگر صرفاً یک نفر را به عنوان داور انتخاب کنید این داور باید به تنهایی همه‌ی این مراحل را انجام دهد که قطعاً از تخصص یک نفر خارج است پس بهتر است در قراردادهایتان یک نهاد یا شرکت یا سازمان مانند دادتیم را برای انتخاب داور و انجام فرآیند داوری انتخاب کنید.
توجه کنید اگر دو طرف توافق کردید که موضوع به داوری ارجاع شود دیگر قابل انصراف نیست و باید حتماً به داور مراجعه کنید و داور رأی صادر کند و اگر هم به دادگاه مراجعه کنید قاضی قرار عدم استماع صادر کرده و شما را به داوری ارجاع می‌دهد مگراینکه طرفین بر عدم مراجعه به داوری توافق کنید یعنی آن توافق قبلی را اقاله کنید.
در صورتی که یک نفر را به عنوان داور انتخاب کنید و آن داور داوری را قبول نکند داوری منتفی است و باید به دادگاه مراجعه کنید مگراینکه یک داور جدید با توافق هر دو طرف انتخاب شود.
اما اگر انتخاب داور مثلاً برعهده‌ی دادتیم باشد اگر داوری که دادتیم انتخاب می‌کند داوری را قبول نکند، خود دادتیم یک داور دیگر را انتخاب می‌کند و نیازی به توافق مجدد طرفین نیست.
نیازی نیست داور حتماً در رشته‌ی حقوق تحصیل کرده باشد بلکه حتی نیازی نیست در دانشگاه تحصیل کرده باشد ولی بهتر است یک نفر متخصص در همان حوزه‌ی اختلاف‌تان که با موضوعات حقوقی هم آشنا است به عنوان داور انتخاب شود.
طبق ماده ۴۷۳ قانون آیین دادرسی مدنی داور اگر داوری را قبول کرد ولی رأی را صادر نکرد یا اینکه در جلسات داوری شرکت نکرد و … هم باید خسارت‌های وارده به طرفین را جبران کند و هم به مدت ۵ سال محروم از داوری می‌شود.
مهلت انجام داوری
داوری از زمان قبول داور و ارسال مشخصات طرفین و موضوع اختلاف‌شان به او شروع می‌شود و تا زمان صدور رأی و ابلاغ آن به طرفین ادامه دارد، مدت داوری بستگی به توافق طرفین دارد، و اگر داوری توسط دادتیم و … انجام شود مهلت داور برای انجام داوری بر اساس آیین‌نامه‌های دادتیم مشخص می‌شود که البته طرفین می‌توانند مدت آن را کم یا زیاد کنند و اگر طرفین یا آیین‌نامه‌ها ساکت باشد طبق ماده ۴۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی مهلت داوری سه ماه است که البته با توافق طرفین قابل تمدید است.
برگزاری جلسات داوری
جلسات داوری مانند جلسات دادگاه‌ها قانون خاصی ندارد و هر طور بخواهند می‌شود برگزار کرد، مثلاً می‌توان جلسات را به صورت آنلاین در اسکایپ برگزار کرد و تاریخ و ساعت جلسه هم با ایمیل یا پیامک به طرفین ارسال شود.
داور در جلسات داوری به صحبت‌های طرفین دعوا گوش می‌دهد، اسناد و مدارک آن‌ها را بررسی می‌کند تا موضوع به طور کامل برای او روشن شود.
داور باید اصل تناظر را رعایت کند یعنی باید به هر دوطرف اجازه دهد تا از خود دفاع کند و سخنان طرف مقابل را بشنود.
در موضوعات تخصصی داور می‌تواند از نظرات کارشناسان آن حوزه استفاده کند، مثلاً اگر موضوع اختلاف بلاکچین است می‌تواند از مهندسین این حوزه استفاده کند و نظر آن‌ها را جویا شود تا رأی دقیق‌تری صادر کند.
طرفین می‌توانند در جلسات داوری شرکت نکنند و به صورت مکتوب یا صوتی یا … حرف‌های خودشان را به داور برسانند و هیچ محدودیتی در این خصوص وجود ندارد منتهی داور باید به روش قابل اطمینانی آن‌ها را به دفاع از خود دعوت کند مثلاً به شماره موبایل یا ایمیلی که در قرارداد نوشته شده است پیامی ارسال شود و طرف را به دفاع از خود دعوت کند.
تعداد جلسات داوری محدودیتی ندارد و هر چند جلسه که لازم باشد می‌توان برگزار کرد.
هر یک از طرفین می‌توانند برای خود نماینده‌ای انتخاب کنند و نیازی نیست این نماینده حتماً وکیل دادگستری باشد.
صدور رای
پس از برگزاری جلسات داوری، داور باید با توجه به گفته‌های طرفین رأی صادر کند، این رأی باید شامل چند بخش باشد، ابتدای رأی باید شامل مشخصات طرفین، موضوع مورد اختلاف، قراردادی که داور به موجب آن انتخاب شده است و توضیح اینکه داور چه اختیاراتی دارد.
پس از بیان این مشخصاًت باید ادعاهای طرفین را یکی یکی بیان کند و پاسخ طرف مقابل را هم بگوید تا اینکه تمام گفته‌ها نوشته شود و درنهایت باید در هر موضوع رأی و نظر خودش را اعلام کند.
داور باید اولاً ببینید آیا اصلاً اجازه‌ی صدور حکم در آن موضوع را دارد یا خیر؟ مثلاً اگر یکی از ده موضوع مورد داوری صدور حکم مجازات باشد خب داور نمی‌تواند حکمی صادر کند، ثانیاً داور باید ببینید آیا طرفین به او اختیار داوری در آن مورد را داده‌اند یا خیر؟ ممکن است طرفین اختیار داوری در ۸ مورد از ۱۰ مورد اختلافی را به داور داده باشند پس داور نباید در سایر موارد رایی صادر کند و در صورت صدور هم رای‌اش بی‌اعتبار است.
داور باید در هر مورد که رای‌اش را بیان می‌کند دلایل خودش را هم بیان کند مثلاً گواهی مطلعین، وجود اسناد و مدارک، اقرار طرفین و … .
پس از نگارش متن رای، داور باید رأی را به مؤسسه داوری دادتیم تحویل دهد تا این مؤسسه رأی را طبق آیین‌نامه‌اش برای طرفین ایمیل یا پیامک یا پست کند، وقتی داور رأی را تحویل می‌دهد دیگر قابل اصلاح نیست و رأی را نمی‌تواند تغییر دهد.
اعتراض به رأی داور
قانون‌گذار این امکان را برای طرفین فراهم کرده است که اگر فکر می‌کنند فرآیند داوری به درستی انجام نشده است یا داور صلاحیت داوری نداشته است یا هر اعتراض دیگری، به رأی صادره توسط داور اعتراض کنند، مهلت اعتراض به رأی داور بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی به طرفین است و باید در دادگاه صالح این اعتراض انجام شود.
هزینه‌ی داوری
هزینه‌ی داوری طبق قانون توافقی است یعنی طرفین می‌توانند همان ابتدا با مؤسسه یا داور بر میزان هزینه‌ی داوری توافق کنند، منتهی اگر توافقی وجود نداشت طبق قانون اگر دعوا مالی باشد اگر ارزش خواسته تا ۵ میلیون تومان باشد میزان حق‌الزحمه داوری ۵ درصد است و اگر تا ۲۵ میلیون تومان باشد مقدار مازاد ۳ درصد و اگر بیشتر از ۲۵ میلیون تومان باشد، حق‌الزحمه ۲ درصد مازاد این مبلغ است البته همانطورکه گفتیم طرفین می‌توانند با داور بر یک مبلغ دیگری توافق کنند چه کمتر و چه بیشتر.
اگر دعوا غیرمالی باشد طبق قانون در سال ۱۳۸۰ پنجاه‌هزارتومان بود که به نرخ تورم امروز می‌شود حدود یک میلیون تومان که بازهم با توافق طرفین قابل تغییر است.
البته طرفین باید هزینه‌های داوری مانند حضور شاهد یا ابلاغ پستی و … را جدا پرداخت کنند که در دادگاه هم به همین صورت است.
اجرای رای داور
پس از ابلاغ رأی داور، در صورتی‌که به رأی اعتراض نشود یا اعتراض شود و رسیدگی شود، طرفی که رأی به نفع او است می‌تواند از دادگاه درخواست اجرای رأی را بکند، برای اینکار باید به دادگاه یک دادخواست بدهد و رأی داور و قرارداد داوری را پیوست کند و درخواست اجرای رأی را بکند، دادگاه هم رسیدگی کرده و رأی را طبق سایر آرای قضایی اجرا می‌کند.
دقت داشته باشید داوری امری پیچیده است و ریزه‌کاری‌های متعددی دارد و این مواردی که بیان شد کلیات و مهمترین موارد بود تا شما با کلیت فرآیند داوری آشنا شوید و از این امکان به نحو احسن برای کاهش هزینه‌های دادرسی و افزایش سرعت رسیدگی به اختلافات‌تان بهره ببرید، ریزه‌کاری‌ها و اجرای این فرآیند را به کارشناسان حقوقی مانند دادتیم بسپارید تا به درستی همه مراحل اجرا و انجام شود.
این مقاله به کوشش فرشته گوهری و دیگر اعضای تیم تولید محتوای دادتیم تولید شده است. تک‌تک ما امیدواریم که با تلاش خود، تاثیری هر چند کوچک در بهبود کیفیت وب فارسی داشته باشیم.
