آیا می‌دانید مدیریت حقوقی کسب‌وکارتان با اخذ مجوز آغاز می‌شود؟ آیا تا به حال برای شروع کسبوکار خود مجوزهایی اخذ کرده‌اید؟ اگر قصد راه‌اندازی یک کسبوکار یا گسترش آن را دارید آشنایی با فرآیند دریافت مجوزهای کسبوکار و کاهش زمان اخذ مجوز یکی از چالش‌های اساسی است که با آن روبرو خواهید شد.
همانطور که می‌دانید در حوزه فعالیت‌های اقتصادی با قالب‌های مختلفی برای شروع فعالیت و راه‌اندازی کسبوکار مواجه هستیم از جمله کسب‌وکارهای سنتی، استارتاپی، کسبوکار های مبتنی بر فناوری و دانش بنیان، کسب‌وکارهای اینترنتی و ... هر یک از این کسب‌وکارها برای شروع فعالیت خود از مسیرهای متفاوتی اقدام می‌کنند. دریافت مجوز از نهادهای مختلف دولتی، رسمی و قانونی از این جهت حائز اهمیت است که اقدامات شما تحت یک قالب و چارچوب قانونی درآمده و بتوانید از حمایت‌های قانونی لازم برخوردار شوید. به همین دلیل دریافت مجوز یکی از مهم ترین بخش‌های راه‌اندازی هر کسب وکار است، هر چند فرایند گرفتن مجوز فرایندی زمان بر است ولی کار شما از همان ابتدا به صورت قانونی پیش می‌رود. برای اطلاع از این که هر کسب‌وکاری به چه مجوزهایی نیاز دارد، چگونه می‌توان مجوز مربوطه را اخذ کرد و دریافت هر مجوز چقدر زمان می‌برد می‌توانید به درگاه ملی مجوزهای کشور به نشانی www.G4B.IR مراجعه کنید. که در ادامه ابتدا به معرفی این درگاه می‌پردازیم و سپس مهمترین مجوزهای مورد نیاز کسب‌وکارها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
درگاه ملی مجوزهای کشور
با توجه به مراکز متعددی که برای اخذ مجوز در کشور وجود دارد وزارت دارایی طبق قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی و در راستای تسهیل صدور مجوزهای کسب وکار، مکلف شده است که با ایجاد یک درگاه ملی تمام مجوزهای کسبوکار را در همه بخش های دولتی و عمومی یکپارچه کند و متقاضی مجوز همه مدارک لازم را در سامانه بارگذاری کند و این مرکز مکاتبات و اقدامات بعدی را در طی یک مدت زمان کوتاه انجام داده و نتیجه نهایی را به متقاضی اعلام کند. این پیشخوان یا درگاه ملی مشتمل بر چند سامانه مختلف است از جمله سامانه سام برای اخذ مجوز، سامانه دادور برای دریافت شکایت‌های متقاضیان، سامانه یاور برای دریافت مشاوره از کارشناسان خبره دستگاه‌های اجرایی، سامانه نما برای ردیابی مراحل صدور مجوز توسط متقاضی و نظارت بر زمان بندی و وضعیت فرآیند صدور مجوزهای کسبوکار و مرکز فوریت‌های مرکز کسبوکار کشور است که کار مشاوره و آموزش کاربردی را بر عهده دارد.
برای ثبت درخواست خود در پیشخوان مجوزهای کشور اگر شخص حقیقی هستید باید با ورود اطلاعات هویتی مثل نام و نام‌خانوادگی و نام پدر و شماره ملی و شماره تلفن همراه خود در سامانه ثبت نام کنید و اگر شخص حقوقی ثبت شده دارید باید مشخصات شرکت را وارد کنید و نام کاربری و رمز عبور دریافت کنید. بعد از ثبت نام، شما از آخرین اطلاعات مجوزهای کشور و نحوه اخذ آن‌ها، مدارک لازم، استعلامات، ضوابط، شرایط، هزینه‌ها، فرایند، مدت زمان صدور مجوز و قوانین و مقررات مربوطه مطلع می‌شوید. در مرحله بعد می‌توانید در خصوص چگونگی اخذ مجوز، سوالات مرتبط با راه‌اندازی، توسعه و نگهداری بنگاه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و ... از کارشناسان خبره دستگاه‌های اجرایی ذیربط مشاوره بگیرید. بعد از آن می‌توانید درخواست مجوزهای مورد نیاز خود را به همراه مدارک و مستندات موردنیاز ثبت نموده و از همین درگاه از وضعیت صدور مجوز به صورت آنلاین مطلع شده و در نهایت مجوز خود را دریافت نمایید.اگر در هر یک از مراحل شکایت و انتقادی در خصوص تأخیر در فرایند اخذ مجوز، هزینه‌ها و ... داشتید می‌توانید از طریق این سیستم درخواست خود را مطرح کنید.
اما با این حال پیگیری مجوزدهی از طریق پیشخوان مجوزهای کشور امری است که به صورت ایده‌ال درنظر گرفته شده و هنوز به صورت کامل عملیاتی نشده است به همین دلیل در حال حاضر متقاضیان باید برای اخذ مجوز از نهادی مختلف فرآیندی زمان‌بر و پرهزینه را طی کنند.
انواع مجوزهای کسبوکار
با توجه به تعدد مجوزها و نهادهای صادرکننده مجوز در کشور امکان بررسی موردی تمامی مجوزها و مدارک و شرایط هر یک از آن‌ها در قالب یک مقاله و به صورت موردی وجود ندارد اما در اینجا سعی کردیم مجوزهایی که برای راه‌اندازی کسبوکار خود به آن‌ها نیاز دارید را در سه دسته کلی بررسی کنیم تا یک شناخت کلی از آن‌ها پیدا کنید.
مجوز شروع فعالیت
اکثر کسب‌وکارها ممکن است در جهت توسعه و پیشرفت خود و برای تبدیل شدن به یک شخصیت حقوقی و مزایای خاص آن اقدام به ثبت شرکت در اداره ثبت شرکت‌ها نمایند. در هنگام ثبت شرکت یکی از مواردی که توسط اداره ثبت شرکت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد، موضوع فعالیت شرکت است و با توجه به موضوع شرکت ممکن است به مجوزهای مختلفی به هنگام ثبت شرکت در اداره ثبت شرکت‌ها یا بعد از ثبت و برای شروع فعالیت خود نیاز داشته باشید. اما نکته بسیار مهمی که هر کسب‌وکاری در هنگام ثبت شرکت باید به آن توجه کند این است که ثبت شرکت به منزله اخذ مجوز برای شروع فعالیت نیست و یک تصور که در بین عموم مردم رایج است این است که به محض ثبت شرکت می توانند فعالیت خود را آغاز کنند اما این یک تصور غلط است بنابراین قبل از اقدام به ثبت شرکت مهمترین کار این است که در مورد مجوزهای مرتبط با موضوع فعالیت خود تحقیق کنید و با مراجعه به سایت اداره ثبت شرکت‌ها، استفاده از مشاوره کارشناسان ثبتی، مشاوره حقوقی و ... از این مهم اطلاع پیدا کنید. قدم بعدی پس از شناسایی مجوزهای لازم این است که نهادها و سازمان‌هایی که برای اخذ مجوز باید به آن‌ها مراجعه کنید را بشناسید و ببینید که نهاد مربوطه برای اعطاء مجوز چه مدارک یا صلاحیت و شایستگی‌هایی را مدنظر قرار می‌دهد و آیا شما این موارد را دارید یا خیر؟ و در نهایت تصمیم بگیرید که می‌خواهید کسب‌وکاری مبتنی بر مجوزهای مربوط به شخص حقیقی راه‌اندازی کنید یا مبتنی بر مجوزهای مربوط به شخص حقوقی. همچنین به این نکته دقت داشته باشید که با توجه به اینکه کسبوکار شما یک کسبوکار سنتی یا دانش‌بنیان یا اینترنتی باشد باید مجوزهای مختلفی را از نهادهای متفاوتی دریافت کنید.
پروانه کسب
طبق ماده 2 قانون نظام صنفی هر شخص حقيقي يا حقوقي كه در يكي از فعاليت‌هاي صنفي اعم از توليد، تبديل، خريد، فروش، توزيع، خدمات و خدمات فني سرمايه‌گذاري كند و به عنوان پيشه‌ور و صاحب حرفه و شغل آزاد، خواه به شخصه يا با مباشرت ديگران محل كسبي داير يا وسيله كسبي فراهم آورد و تمام يا قسمتي از كالا، محصول يا خدمات‌خود را به طور مستقيم يا غيرمستقيم و به صورت كلي يا جزئي به مصرف كننده عرضه دارد، فرد صنفي شناخته مي‌شود و طبق ماده 12 همین قانون باید قبل از تأسيس هر نوع واحد صنفي يا اشتغال به‌كسب و حرفه، نسبت به اخذ پروانه كسب اقدام كند.
بنابراین طبق ماده 2 قانون نظام صنفی هر فردی که بخواهد در یک حوزه‌ای کسب‌وکاری راه‌اندازی کند چه در زمینه ارائه کالا یا ارائه خدمات یا توزیع و پخش کالا و ... بایستی حتما یک جواز کسب داشته باشد. برای دریافت این جواز هم حدود 8800 اتحادیه صنفی در سراسر کشور وجود دارد که در زمینه‌های مختلف کار می‌کنند. بنابراین همه کسب‌وکارها مشمول قانون نظام صنفی هستند مگر اینکه قانون خاصی در این زمینه وجود داشته باشد که حدود 1587 مجوز بر اساس قوانین خاص در حوزه کسب‌وکارها وجود دارد که به تناسب هر کسب وکاری یک یا چند مورد ازآن‌ها برای کسبوکار شما مناسب خواهد بود یعنی در حوزه‌های مختلف مثل حوزه ورزش، وکالت، پزشکی، فرهنگی، گردشگری و ... نهادهای خاصی برای اعطای مجوز وجود دارد.
با توجه به ماده 2 قانون نظام صنفی وتبصره آن می‌توان گفت که برای کسب‌وکارها دو نوع مجوز وجود دارد مجوزهای عام و مجوزهای خاص؛ طبق قانون نظام صنفی هر شخصی که بخواهد در یک حوزه‌ای کسب‌وکاری راه اندازی کند و کالا یا خدمتی را تولید یا توزیع کند باید حتما جواز کسب داشته باشد که به آن مجوز عمومی گفته می‌شود مگر اینکه ارگان مشخصی برای نظارت و صدور مجوز در یک حوزه خاص وجود داشته باشد که در این صورت باید مجوز آن نهاد مربوطه اخذ شود که به آن مجوزهای خاص گفته می‌شود به عنوان مثال برا تأسیس یک مؤسسه حقوقی باید علاوه بر داشتن پروانه وکالت از کانون وکلای مربوطه نیز مجوز اخذ کنید.
به عبارت دیگر هر کسب‌وکاری در ایران باید یک جواز کسب از اتحادیه مربوطه خود اخذ کند مگر اینکه در زمینه کسب‌وکارتان قانون خاصی وجود داشته باشد که در این صورت باید همان مجوز خاص را از نهاد مربوطه دریافت کنید. برای شناخت مراکز متعددی که برای اخذ مجوز در کشور وجود دارد می‌توانید به سایت پیشخوان مجوزهای کشور به نشانی g4b.ir مراجعه کنید و بعد با توجه به زمینه فعالیت خود مرجع مربوطه برای اعطای مجوز کسبوکار را شناسایی کنید و برای اخذ مجوز از طریق نهاد مربوطه اقدام کنید.
اینماد (e-namad) یا نماد اعتماد الکترونیکی
نماد اعتماد الکترونیکی که به شكل یك علامت در سایت‌هایی كه از نظر قانونی فعالیت آنان مورد تائید است به نمایش در می آید نشانه‌ای نمادین است که توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی با هدف ساماندهی، احراز هویت و صلاحیت کسب و کارهای اینترنتی مجاز صادر می‌شود. این نماد که پس از بررسی وب‌سایت و احراز هویت و صلاحیت مالک آن اعم از شخص حقیقی یا حقوقی و رعایت الزامات و شرایط خاصی از جانب آن‌ها برای مدت یک سال صادر می‌گردد و فقط به فروشگاه‌های اینترنتی و وبسایت‌هایی که درگاه پرداخت اینترنتی دارند اعطا می شود.
با توجه به تحقیقاتی که تا کنون انجام شده، مهمترین عوامل مراجعه و اعتماد خـریداران به کسب‌وکارهای ایـنترنتی به شرح ذیل است:
1- شناسایی مالك کسبوکار و امكان مراجعه به او در صورت بروز اشكال.
2- كامل و صحیح بودن اطلاعات كالا یا خدمات ارائه شده.
3- گارانتی محصولات و ارائه خدمات پس از فروش.
4- واضح بودن روند برگرداندن كالا و بازپس گیری پول.
5- محفوظ ماندن اطلاعات شخصی و مالی خریداران.
که همه این موارد با اخذ نماد اعتماد الکترونیکی و تایید امنیت سایت توسط یك مركز توسعه تجارت الکترونیکی امکان‌پذیر می‌گردد و باعث می‌شود که مشتریان به شما اعتماد کنند داشتن اینماد به کاربران کمک می‌کند تا بتوانند با خیال راحت‌تری اقدام به خرید کنند و اگر با مشکلی مواجه شدند امکان پیگیری آن مسئله به صورت حقوقی را داشته باشند.
مجوز اتحادیه کشوری کسب و کارهای مجازی
این اتحادیه که با هدف بهبود محیط کسب و کار و نظارت بر فعالیت افراد صنفی در فضای مجازی شکل گرفته است و از طریق کارگروه‌های مختلفی اقدام به صدور پروانه کسب برای کسب وکارهای اینترنتی می‌کند و یکی از مراحل اخذ این پروانه نیز اخذ اینماد است. در اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی سه رسته فعالیت وجود دارد که به آن‌ها مجوز داده می‌شود:
1- ارائه‌دهندگان کالا
2- ارائه‌دهندگان خدمات
3- پلتفرم‌های واسط
در روشی که شما خودتان هم تولیدکننده یک کالا هستید و هم فروشنده آن، یعنی کالا یا محصول را در کارگاه، کارخانه و یا دفترکارتان تولید می‌کنید و پس از پیدا کردن مشتری، محصول را به او می‌فروشید برای تولید کالا باید مجوزهای خاص آن را دریافت کنید.
اما اگر تولیدکننده نیستید بلکه کسبوکار شما یک پلتفرم واسطه‌ای است که در این روش شما به عنوان واسطه یا دلال یک محصول را از تولیدکننده می‌خرید و پس از پیدا کردن مشتری، محصول را به او می‌فروشید و این واسطه‌گری شما ممکن است دو حالت داشته باشد: حالت اول فروش کالاهایی است که ارائه آن نیاز به اخذ خاصی ندارد یعنی صرفاً کالایی را می‌خرید و سپس از طریق فضای مجازی آن را به فروش می‌رسانید که در اینجا شما فقط یک فروشنده اید که به صورت آنلاین فعالیت می‌کند و همین مجوز اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای اینترنتی برای فعالیت شما کفایت می‌کند چون ارائه این نوع کالا توسط شما نیازمند مجوز خاصی نیست. حالت دوم این است که خود ارائه کالایی که قصد خرید و فروش آن از طریق فضای مجازی را دارد نیازمند دریافت مجوز خاصی است مثل ارائه تجهیزات پزشکی، دارو و ... که هر کسی نمی‌تواند بدون مجوز آن را چه در فضای فیزیکی و چه در فضای مجازی ارائه کند یا باید مجوز خاص مربوطه را خودتان اخذ کنید یا با یک داروخانه قرارداد ببنید و اقلام دارویی را از طریق آن تأمین کرده و در فروشگاه خود به فروش برسانید.
بنابراین شما یا باید به دنبال راهی باشید که نیازمند کمترین مجوزها باشید و برای این منظور اگر می‌خواهید در حوزه سلامتی،حقوقی، آموزشی، فرهنگی و ... کار کنید بهتر است که خود را به عنوان یک واسطه معرفی کنید.
مثلا اگر یک پلتفرم حقوقی هستید خود را یک پلتفرم واسط بین حقوقدانانی که دارای مجوز هستند با موکلینی که نیاز به خدمات حقوقی دارند معرفی کنید چون اگر خودتان بخواهید خدمات حقوقی ارائه دهید باید اولا در رشته حقوق تحصیل کنید ثانیاً پروانه وکالت و بعد با پروانه وکالت‌تان خدماتی را ارائه کنید.
یا اگر امکان و شرایط اخذ هیچ‌گونه مجوزی را ندارید ولی می‌خواهید یک سایت یا پلتفرمی با محتوای غیرصنفی راه‌اندازی کنید باید از یکی از روش‌های زیر اقدام کنید تا بتوانید به فعالیت خود در فضای مجازی ادامه دهید.
1- روش اول: دریافت مجوز فیزیکی از نهاد مربوطه است که پرهزینه و زمان‌بر است و اصلا توصیه نمی‌شود.
2- روش دوم: این است که با کسی که دارای مجوز است شریک شوید و از او بخواهید که مجوز خودش را برای پلتفرم شما ارائه کند که این روش هم توصیه نمی‌شود چون صاحب مجوز یا به راحتی به شما اعتماد نمی‌کند یا در صورتی که اعتماد کند و بخواهد مجوز را به شما ارائه کند سهم زیادی را در شراکت مطالبه خواهد کرد که به نفع شما نیست چون بیشتر فعالیت‌ها و اقدامات از تولید محتوا گرفته تا طراحی سایت و مسائل فنی و ... را شما انجام داده‌اید و قائل شدن سهم زیاد برای صاحب مجوز منصفانه نخواهد بود.
3- روش سوم این است که با شخص صاحب جواز یک تفاهم‌نامه همکاری یا قراراداد منعقد کنید که در این صورت مالکیت پلتفرم به شما تعلق دارد و فقط درصدی از فروش محصولات و خدمات را به صاحب مجوز می‌دهید. مثلا اگر پلتفرمی در حوزه سلامت راه‌اندازی کرده‌اید با چند پزشک قرارداد می‌بندید و با این قراردادی که دارید از یکسو می‌توانید به راحتی برای سایت خود اینماد بگیرید و نیازی هم به اینکه دامنه حتما به نام صاحب مجوز باشد ندارید و از طرف دیگر با همین قرارداد می‌توانید مجوز اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی را برای خود دریافت کنید.
برای درک مطالبی که در خصوص گرفتن مجوز از اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی و اینماد مطرح شد به مثال زیر توجه کنید:
فرض کنید شما به دنبال راه‌اندازی یک فروشگاه اینترنتی برای فروش پوشاک هستید و باید یکسری مجوزها را دریافت کنید در ایننجا ممکن است با چند وضعیت زیر مواجه باشید:
وضعیت اول این است که شما قصد راه‌اندازی یک فروشگاه بزرگ پوشاک در یکی از بازارهای تهران به صورت فیزیکی را دارید که در این صورت برای راه‌اندازی فروشگاه فیزیکی خود باید ابتدا از اتحادیه مربوطه مجوز دریافت کنید اگر بد از راه‌اندازی فیزیک فروشگاه تصمیم بگیرید که برای معرفی محصولات خود یک سایت اینترنتی هم طراحی کنید در این حالت این سایت شما دو حالت دارد یا این سایت به صورت یک ویترین و صرفاً جهت معرفی محصولاتی است که در فروشگاه فیزیکی خود دارید که در این صورت نیاز به مجوز جداگانه‌ای برای فعالیت ندارید و با همان مجوزی که از اتحادیه گرفته‌اید می‌توانید به فعالیت بپردازید یا سایت شما به صورت یک فروشگاه اینترنتی طراحی شده و مشتریان از طریق سایت اقدام به خرید پوشاک می‌کنند که در این صورت مشمول قانون تجارت الکترونیک هستید و علاوه بر جوازی که برای فروشگاه فیزیکی خود گرفته‌اید باید هم به دلیل داشتن درگاه پرداخت اینماد دریافت کنید و هم از اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای اینترنتی به عنوان صنف ناظر خود مجوز بگیرید.
وضعیت دوم این است که در عالم واقع دارای فروشگاه فیزیکی نیستید و صرفا بر بستر اینترنت و فضای مجازی فعالیت می‌کنید که در این صورت فقط باید از اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای اینترنتی مجوز بگیرید و برای اخذ اینماد هم اقدام کنید.
این فرایندی که در بالا ذکر شد برای فروش سایر محصولات از قبیل کفش، لوازم دیجیتال، لوازم خانگی و ... هم به همین نحو است.
مجوز نظام صنفی رایانه‌ای
کسب‌وکارهایی که در قالب شرکت تجاری برای انجام فعالیت‌هایی در حوزه سیستم‌های نرم‌افزاری، مشاوره، نظارت، طراحی، تولید، نصب و راه‌اندازی، توسعه، پشتیبانی و آموزش سیستم‌های نرم‌افزار، سخت‌افزار، شبکه‌های اطلاع‌رسانی و مانند آن تشکیل می‌شوند موظفند پس از ثبت شرکت و قبل از شروع فعالیت به نظام صنفی استان خود مراجعه و مجوز فعالیت دریافت کنند این سازمان نظام صنفی یک نهاد قانونی است که برای فعالیت های رایانه ای در سه بستر سخت افزار، نرم فزار و شبکه ایجاد شده است و تمام فعالیت‌هایی که در حوزه رایانه صورت می‌گیرد از جمله بخش‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، بحث‌های رایانش ابری، تجارت الکترونیکی، کسب وکارهای نوپا و هر حوزه ای که با فضای رایانه‌ای مرتبط است را تحت پوشش قرار می دهد.
هدف ما از این مقاله آشنایی شما با انواع مجوزها و به دست آوردن یک دید کلی در مورد آن‌ها بود چرا که یکی از قدم‌های اساسی در راه اندازی هر کسبوکار فرایند اخذ مجوز است و امیدواریم با کمک این درس بتوانید این مرحله را راحت‌تر و با شناخت بیشتر پشت سر بگذارید.
این مقاله به کوشش فرشته گوهری و دیگر اعضای تیم تولید محتوای دادتیم تولید شده است. تک‌تک ما امیدواریم که با تلاش خود، تاثیری هر چند کوچک در بهبود کیفیت وب فارسی داشته باشیم.
